“Fëmijë dembel”, “fëmijë i pabindur”, “fëmijë i keq”, “fëmijë i shqetësuar”, “fëmijë i trazuar”, “fëmijë i pa edukuar”, “fëmijë i harruar”, “fëmijë që qan”,  “frikacak”, “mashtrues/e” , ” fëmijë nervoz”. Vazhdimisht ankohet për dhimbje koke, dhimbje stomaku, përtac për ghithçka, grindet, fëmijët e injorojnë atë. Këto janë ankesa të përditshme nga prindërit, dhe madje edhe nga mësuesit.

Etiketa, etiketa, kritika. Pas këtyre epiteteve janë ndjenja “të ndaluara”; për shembull, frikë dhe trishtim tek djemtë kurse tek vajzat zemërim. Eshtë një qëndrim prindëror për tu bërë një “person i fortë”. Deri ku të dërgojë këto epitete? Cilat janë pasojat?

Ata e bëjnë fëmijën të pasigurt, të pakënaqur, të vetmuar, të tërhequr ose agresiv. Ata zvogëlojnë vetëbesimin e tij dhe krijojnë një imazh të keq për vetveten. Shtypja e emocioneve të ndaluara është një cikël I magjik – kur ndodh një “shpërthim” i emocioneve, cikli i presionit ose shtypjes së emocioneve përsëritet deri në shpërthimin tjetër afektiv . Në këtë mënyrë, dëmtimet emocionale grumbullohen gjatë gjithë jetës dhe kur ato mblidhen sa duhet justifikojnë shprehjen e emocioneve të shtypura në një mënyrë të pakontrolluar dhe destruktive.

Kjo është arsyeja pse lindin shumë pyetje në kokën e fëmijëve: “A ka pyetur dikush se pse jam këtillë?”; “Pse jam i vetmuar, i tërhequr, i pa kuptuar?”; “Pse miqtë e mi nuk duan të luajnë me mua?”; “A mund të ndjeni se si ndjehem?”; “A është diçka e gabuar me mua ose rrethinën time?”; “Unë nuk ju kuptoj sa duhet, kurse ju mua?”; “A mund të më ndihmoni?”

 A ka ndonjë zgjidhje?

Po. Fëmijëve duhet t’u mësohet leximi emocional në moshë të re. Inteligjenca emocionale është një aftësi për empatinë, një ndjenjëndaj vetvetes, të tjerëve dhe ndaj mjedisit. Theshtë aftësia për të “lexuar” gjendjen emocionale të tyre dhe të të tjerëve dhe për të përshkruar ndjenjat me fjalë. Kjo aftësi nuk është e njëjtë për të gjithë. Për shembull, tek fëmijët e vegjël që nuk kanë fjalë të mjaftueshme, ata shprehin pakënaqësinë, xhelozinë dhe ndjenjat e tjera përmes sjelljes së tyre. Kështu që, ashtu siç rriten, poashtu u rritet edhe fjalori i tyre dhe ata mund të përshkruajnë përvojat dhe ndjenjat e tyre.

Në mënyrë që fëmijët të jenë emocionalisht të arsimuar, prindërit duhet të jenë emocionalisht të arsimuar. Edhe pse secili person përjeton emocione, njerëzit ndryshojnë në aftësinë e tyre për t’i njohur dhe lidhur ato me ngjarje të caktuara ose me rrjedhën e mendimit. Në njërën skaj të spektrit janë ata që nuk janë në gjendje të përshkruajnë me fjalë atë që ndiejnë, dhe në anën tjetër janë ata që njohin shumë mirë ndjenjat e tyre dhe të të tjerëve, edhe kur ato shprehen vetëm në mënyrë diskrete. Në lidhje me mënyrën se si dhe si dikush “lexon” gjendjen emocionale të tyre dhe të tjerëve, ne mund të flasim për shkrim e këndim emocional dhe analfabetizëm.

Emocionalisht janë analfabet ata që nuk janë as të aftë të provojnë ose të emërtojnë ndjenja të diferencuara. Forma më e rëndë e analfabetizmit emocional është tek ata njerëz që përjetojnë emocionet si ndjesi trupore në pjesë të ndryshme të trupit, por nuk i njohin ato si emocione. Ata ndonjëherë nuk janë të sigurt nëse ajo që ndjejnë në trup është një shenjë fillestare e një sëmundjeje organike apo thjesht një reagim ndaj një situate jete. Pra, ata kanë tendencë t’i interpretojnë ato ndjenja si shenja fillestare të një sëmundjeje që i udhëzon ata të merren me trupin, jo me situatën që e shkakton ajo në të vërtetë. E njëjta gjë ndodh kur bëhet fjalë për fëmijët e tyre. Paraqiten situata të forta emocionale të shpërndara që i përjetojnë në të gjithë trupin, të cilat i përshkruajnë si shqetësim ose kënaqësi e rëndë. Emocione të tilla të dobët të definuara  fuqishëm e aktivizojnë tërë trupin, kështu që ekziston një tendencë që individë të këtillë të kenë sëmundje psikosomatike.

Kur dikush është në gjendje të emërojë ndjenjën që ata po përjetojnë, për shembull, duke thënë “Unë jam I inatosur”  ose “Unë jam i frikësuar”, atëherë ajo tregon arsimim fillestar emocional. Kur një fëmijë ka një rezervë më të madhe fjalësh emocionale për ndjenja, ai ose ajo do të dallojë më lehtë ndjenjat individuale si nocione dhe do të jetë në gjendje të identifikojë dhe përshkruajë më saktë se çfarë ndjenë. Për këtë arsye, është e rëndësishme që prindërit e fëmijëve të emërtojnë gjendjet emocionale që ata po përjetojnë duke u thënë atyre: “ju jeni zemëruar tani”; “Ju jeni frikësuar tani” etj. Mbi këtë bazë, ata do të jenë në gjendje të përshkruajnë më vonë me fjalë atë që ndjejnë.

Niveli tjetër i arsimimit emocional është kur një fëmijë është në gjendje të lidhë gjendjen e tij emocionale me një ngjarje të veçantë ose rrjedhën e mendimit. Atëherë ai është në gjendje të mendojë për situatën duke vënë në dyshim ose vetë situatën ose reagimin e tij emocional.

Kur një fëmijë do të jetë në gjendje të kuptojë ndjenjat e veta dhe t’i lidhë ato me situata jetësore ose mendimet, bëhet i aftë të mendojë se si ndihen të tjerët në situata të ngjashme. Kështu shfaqet aftësia për empati – empatia për reagimet emocionale të njerëzve të tjerë.